(ngochoi.kontum.gov.vn): Ngày 28/5, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh phối hợp với các ngành liên quan tỉnh, huyện Ngọc Hồi và xã Pờ Y tổ chức phục dựng Lễ hội cúng trỉa lúa của người Brâu.

Phụ nữ trong làng chia từng nhóm chuẩn bị cho ngày lễ 

Làng Đắk Mế, thuộc xã Bờ Y, huyện Ngọc Hồi, nơi sinh sống tập trung của dân tộc Brâu, một trong những dân tộc thiểu số ít người nhất hiện nay ở Kon Tum nói riêng và cả nước nói chung.

Xuất phát từ yếu tố mùa vụ và tín ngưỡng đa thần, vạn vật hữu linh. Cộng đồng người Brâu đã hình thành và lưu giữ một kho tàng văn hóa truyền thống độc đáo, trong đó lễ cúng trỉa lúa là một hoạt động dân gian tiêu biểu, lễ hội phản ánh những ước mong, hy vọng mộc mạc của bà con về một vụ mùa thu hoạch được nhiều lúa, nhiều mì, nhiều khoai, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.

Với hình thức canh tác du canh du cư, nên trước mỗi mùa rẫy, người Brâu tiến hành  tìm khu rẫy mới. Khi đã chọn được khu đất ưng ý, chủ nhà lấy cây Hla Klro đánh dấu vị trí khu đất của gia đình mình. Theo bà con, đất nào có cây Hla Klro thì lúa rẫy mới xanh tốt. Sau khi đánh dấu đất xong sẽ tiến hành phát một khoảng nhỏ để làm phép. Trong quá trình phát, chủ nhà khấn thần linh "hôm nay mình làm phát rẫy, từ nay đất này đã có chủ rồi, xin cho khu đất của nhà mình sau này trồng gì cũng đẹp, cũng tốt, không cho con heo, con chim, con khỉ vào phá rẫy". Nghi thức lễ cúng trỉa lúa của người Brâu diễn ra gồm các phần chính như:

Công tác chuẩn bị cho lễ hội: gồm có trâu, heo, gà và những hạt giống dùng để gieo trồng trong vụ mới. Để chuẩn bị cho ngày lễ, trước đó vài ngày, Già làng kêu gọi dân làng chuẩn bị mỗi nhà một ghè rượu, thanh niên trai tráng trong làng thì vào rừng chặt mây đắng; nhóm khác thì đi bẫy con chim, con chuột. Còn phụ nữ thì đi xúc cá, hái rau rừng; một nhóm khác nữa thì ở nhà trang trí nơi cúng lễ, dựng cây nêu…

Phần chính lễ - lễ cúng hiến sinh và bôi máu vào hạt giống: Ở nghi thức này, vào ngày tổ chức lễ hội, Già làng thông báo bà con tập trung lên nhà rông để chuẩn bị thực hiện nghi thức. Sau bài khấn của già làng, trai tráng tấu lên những bài chiêng vui tươi như mời gọi thần linh. Các cô gái rộn ràng, uyển chuyển nắm tay cùng múa xoang. Tiếp đến những trai làng khỏe nhất trong làng đảm nhận việc đâm trâu và những con vật hiến sinh. Già làng dùng ống lồ ô đựng máu trâu, dê, heo, gà để làm lễ vật cúng thần linh.

Khi đã chuẩn bị xong các lễ vật hiến tế, thầy cúng - thường là già làng, người có uy tín trong làng bắt đầu cho hương liệu lấy từ nhựa của cây Long dung hum vào ống nứa và bỏ than vào để đốt hương liệu, ống hương liệu đó được đặt gần bên ghè rượu, mục đích là nhờ hương thơm dẫn dắt, mời các thần linh về ăn tiệc, uống rượu. Chủ lễ ngồi bên gùi hạt giống, tay cầm ống huyết khấn cầu thần linh.

Vừa cúng, chủ lễ vừa lấy máu vật hiến tế bôi lên hạt giống. Hành động ấy có nghĩa các hạt giống này đều đã được các thần linh chứng dám, phù hộ cho một vụ mùa mới an lành và bội thu.

Theo trình tự, chủ lễ tiếp tục cúng trên ghè rượu mời thần linh về uống, chứng giám cho dân làng, làng có bao nhiêu hộ, sẽ khấn xin bấy nhiêu lần.

Trong lễ cúng trỉa lúa cũng như các lễ hội khác, thủ tục cúng Chiêng Tha và mời Tha ăn là quan trọng nhất vì người Brâu cho rằng Chiêng Tha không chỉ là nhạc khí mà còn là thần linh, là tổ tiên của họ. Vì vậy, để mời Tha, trước tiên phải làm lễ mời Tha ăn, mời Tha uống. Để thực hiện nghi thức, già làng lấy tiết vật hiến tế bôi vào lòng 2 chiếc chiêng rồi rót rượu vào chiêng vừa khấn mời Tha ăn, Tha uống.

Thực hiện nghi thức cúng Chiêng Tha

Khi các nghi thức cúng hồn lúa đã hoàn tất thầy cúng uống cang rượu đầu tiên, sau đó dân làng cùng đến uống ché rượu thiêng để mong thần linh chứng giám mà phù hộ cho gia đình mình. Những người tham dự cũng được mời uống để sẻ chia sự khẩn cầu và niềm vui vào mùa vụ gieo trồng mới.

Sau phần lễ là phần hội diễn ra tưng bừng, vui vẻ với sự tham gia của cả cộng đồng. Không gian lễ cúng trỉa lúa rộn rã trong nhịp trống, tiếng cồng chiêng, tiếng đàn đing put, dân ca, dân vũ..... những cô gái Brâu trong trang phục truyền thống uyển chuyển trong các điệu múa, cùng các chàng trai bên ché rượu cần. Tất cả hòa quyện, tạo nên một lễ hội đậm bản sắc văn hóa.

Đặc biệt, trong các ngày lễ hội, người Brâu bắt buộc phải mặc các trang phục truyền thống dành cho các ngày lễ. Đối với đàn ông thì mặc khố, đàn bà mặc Ktu. Váy, áo, khố đều dệt nhiều họa tiết với các màu đen và đường viền màu đỏ, xanh, tím, vàng xen lẫn các hoa văn đặc trưng của người Brâu.

Buổi chiều, chủ các gia đình đem hạt giống lên rẫy trỉa một ít hạt làm phép. Trong quá trình trỉa hạt, chủ nhà khấn xin các thần linh phù hộ cho hạt giống lên đều, con chim, con chuột không ăn mất hạt.

Trỉa xong, chủ nhà bỏ lại cây chọc lỗ trên rẫy và quay về nhà. Tối hôm đó kiêng ăn cua, tôm vì sợ cây trồng bị vàng lá, kiêng không chải tóc sợ nát lá, đặc biệt kiêng tắm, gội đầu vì sợ hạt giống trôi đi mất. Cũng trong ngày này, họ kiêng không đi đâu.

Nghi thức bôi máu của vật hiến tế vào hạt giống

Nghi thức thứ ba là trỉa lúa đại trà: Sau hai ngày lễ hội, già làng sẽ gói các hạt giống đã cúng tế chia cho các gia đình về làm phép. Những hạt giống đó được mang về trộn chung với hạt giống của mỗi gia đình. Sau đó họ đem đi trỉa đại trà trên rẫy để khởi đầu cho một vụ mùa mới bội thu.

Theo tập quán, người Brâu thường gieo lẫn các loại hạt giống bầu bí, cà cùng với giống lúa nên người phụ nữ chủ gia đình sẽ chuẩn bị các loại hạt giống như: lúa, bầu, bí, bắp...bỏ vào gùi đem lên nhà rông. Sau khi các công đoạn đã chuẩn bị xong, vật hiến sinh được lần lượt đưa vào cột lăk. Thầy cúng thường là già làng uy tín tiến hành nghi thức cúng

Thực hiện xong nghi thức trên, chủ nhà lấy một ít đất và một vài mảnh cây lồ ô đem về nhà làm cúng. Tại nhà, chủ nhà chuẩn bị lễ vật gồm có 1 ghè rượu, 1 con gà, một chén thuốc hút và một ít trấu rượu ghè. Đầu tiên chủ nhà khấn bôi máu gà vào đất, cây, và những con dao dùng để phát rẫy mục đích mời các Yàng ăn và phù hộ cho khu rẫy của gia đình mình là khu đất lành, cây trồng tươi tốt, vụ mùa bội thu. Tiếp đến ông hút rượu ghè tưới lên đất, cây và dao để mời thần linh uống.

Sau tất cả các nghi thức cúng tế, vợ chồng Già làng (nười có uy tín trong làng) được mời uống rượu ghè và thưởng thức các vật cúng tế đầu tiên

Lễ cúng trỉa lúa là một nét đẹp văn hóa của dân tộc Brâu ở huyện Ngọc Hồi, tỉn Kon Tum mang đậm tín ngưỡng vạn vật hữu linh. Người Brâu tin rằng sau lễ cúng trỉa lúa, các Yang đã nhận lời khẩn cầu và sẽ phù trợ cho hạt giống gieo xuống nảy mầm, cây trồng tươi tốt, nhà nhà no đủ.

Lễ hội là loại hình sinh hoạt văn hóa cộng đồng phổ biến, đậm đà bản sắc dân tộc, là tài sản vô giá trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể, làm giàu và phát huy giá trị nền văn hóa dân tộc.

Việc tổ chức, phục dựng hiệu quả các lễ hội giúp phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, qua đó tăng cường giao lưu, quảng bá, giới thiệu rộng rãi đến quần chúng nhân dân, góp phần bảo tồn, giữ gìn những giá trị văn hóa dân gian truyền thống của các dân tộc. Đồng thời, từng bước đưa các nét văn hóa truyền thống trong việc phát triển du lịch cộng đồng, góp phần tích cực vào phát triển KT-XH của địa phương.